Lei Boumians

Malan, un anarquista e son amic Estève, pintre sensible e amorós de la vida e de la natura, mas totes dos en rom-pedura ambe la societat, van córrer lo país a l'exemple dels boumians qu'encontraràn e que seguiràn. Aquela escorreguda se transformarà per Malan en un viatge al cap de se meteis. Sas relacions ambe los boumians se degalharàn pauc a pauc, que sas idèas anarquistas se maridan mal ambe l'esperit identitari d'aquel monde, que per eles, Malan serà lo que pòrta lo malaür (Malan, en provençal es sinonime de malaür).
Mas prendrà consciénçia que sa cresença dins las doctrinas libertàrias es pas qu'illusion, aquò lo butarà a una mena de foliá e tot s'acabarà per el dins un endrech emblematic « Lei Santas-de-la-Mar », luòc sacrat pels boumians que, qualques annadas aprèp, i convergiràn cada an, venguts de pertot. Es tanben lo luòc ont se moriguèt la « Mirèio » de Mistral. Valèri Bernard, que, en mai d'aquel roman, lor consacrèt mantun poèma, pintra aquí la comunitat dels Boumians, pòble paure mas ufanós, maldich e fòragetat per la societat, que presenta un dangièr per l'òrdre social.
Coneis, per los aver costejats, lor biais de subreviure, lors supersticions e costumas, lor mesfisança a l'esgard de los qu'apertenon pas a lor comunitat, lor rusa e lor perversion, mas tanben sap que son capables del pièger coma del melhor. Ambe sa sensibilitat de pintre, sap descriure ambe realisme las seradas a l'entorn del fuòc, ont musica, cants e danças abrandan los còrses, las actituds e los agaches dels boumians coma la beutat de las joventas fièras, mas somesas a las règlas de la comunitat.
Coma dins Bagatoni, aquel roman es una mena de constat de l'insuccès d'una utopia generosa e atiranta, e aquí, l'art e l'accion politica capitaràn pas a abonir la societat. Valèri Bernard, nascut a Marselha en 1860, foguèt a l'encòp pintre, escalpraire, gravaire, aigafortista engenhiós - farà professor d'estetica a l'escòla de las Bèlas Arts - e romancièr, novelista e poèta. Felibre, serà capolièr de l'associacion (1903-1918).
Se sarrarà de l'occitanisme literari e lingüistic e participarà a la fondacion de la Societat d'Estudis Occitans. Se morirà òrb, en 1936.